1. Cách làm văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng theo đạo lý nói chung
Trước khi đi đến chi tiết cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí riêng, mời các em học sinh cùng điểm qua những yêu cầu về dạng bài văn này. Thông thường, các đề thi sẽ yêu cầu nghị luận về tư tưởng, nghị luận về phẩm chất, tính cách như tính trung thực, lòng nhân ái, sự dũng cảm… Hoặc dạng nghị luận về lối sống: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “Uống nước nhớ nguồn”, “Tôn sư trọng đạo”…
1.1. Cách làm mở bài bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí
- Học sinh cần giới thiệu được vấn đề cần nghị luận và vai trò, ý nghĩa của tư tưởng, đạo lí đó trong cuộc sống.
- Trong vấn đề nghị luận có thể được chia làm hai loại: (1) Mang tính thời sự. (2) Mang tính xuyên suốt thời gian.
- Với đề bài có trích dẫn thì học sinh cần viết lại phần trích dẫn này chính xác. Bên cạnh đó các em nhớ đặt trích dẫn này trong dấu ngoặc kép nhé.
1.2. Cách làm thân bài bài văn nghị luận tư tưởng, đạo lí
- Học sinh cần trình bày từng đoạn nhỏ để các ý, các luận điểm. Đây là bước quan trọng để người chấm thi dễ dàng cho điểm.
- Thân bài nên chia thành nhiều đoạn cho dễ đọc. Đồng thời mỗi đoạn sẽ giúp bài văn mạch lạc, sáng rõ, thẩm mỹ hơn.
- Học sinh cần áp dụng các thao tác lập luận phù hợp. Cụ thể như sau: (1) Giải thích vấn đề (giải thích các từ ngữ quan trọng, hình ảnh, biện pháp nghệ thuật…). (2) Bình luận (Nêu quan điểm của bản thân về vấn đề). (3) Chứng minh (Đưa lí lẽ, dẫn chứng để thuyết phục cho quan điểm đã nêu). (4) Bàn luận mở rộng (bổ sung suy nghĩ).
- Cần liên hệ bản thân và rút ra bài học. Phần cuối thân bài các em nhớ liên hệ với thực tế và bản thân để rút ra bài học về nhận thức và hành động cụ thể nhé.
1.3. Cách làm kết bài
- Khẳng định lại vấn đề.
- Nêu ra ý nghĩa của tư tưởng, đạo lí cần nghị luận trong cuộc sống hằng ngày.
2. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí tinh thần tự học
Trong các đề thi nghị luận về tư tưởng đạo lí thì tinh thần tự học được ra khá nhiều. Dưới đây là cách làm văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí tinh thần tự học mà chúng tôi giới thiệu để các em tham khảo.
2.1. Tìm hiểu đề và tìm ý
- Vấn đề nghị luận là bàn về tinh thần tự học.
- Học sinh cần tìm các ý bằng cách đặt câu hỏi: Tự học là gì? Tại sao phải tự học? Tự học có tác dụng, ưu thế gì? Người có tinh thần tự học là người như thế nào? Em đã biết đến những tấm gương tự học nào? Em đã có tinh thần tự học chưa?
2.2. Lập dàn ý bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí tinh thần tự học
Sau khi tìm hiểu đề, tìm ý xong, các em học sinh hãy lập dàn ý chi tiết. Cụ thể dưới đây là một vài gợi ý của chúng tôi.
2.2.1. Cách làm mở bài
- Trong nhà trường, ngoài việc tiếp thu kiến thức do các thầy cô truyền đạt, người học sinh cần có biện pháp mới có thể giỏi được.
- Một trong số những biện pháp có kết quả là phương pháp tự học.
2.2.2. Cách làm thân bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí tinh thần tự học
- Giải thích: Tự học nghĩa là tự mình vạch ra kế hoạch, tự mình đặt ra biện pháp để giúp cho việc học tốt hơn. Tự học là phần làm việc ở nhà trước khi vào lớp tốt hơn.
- Chứng minh: Trong thực tế có biết bao gương tự học đã làm nên danh phận như: Mạc Đỉnh Chi tự học thi đỗ Trạng nguyên, Mã Lương tự học và vẽ như thật, Bác Hồ tự học và biết nhiều thứ tiếng.
- Phê phán: Những kẻ không tự học thường không kịp thời nắm bắt kiến thức.
- Đánh giá: (1) Việc tự học ở nhà của người học sinh thường là soạn bài, làm bài, học bài, xem trước bài mới. (2) Người học lên kế hoạch cho mình, học vào lúc nào, học những gì? Cài gì trước, cái gì sau. (3) Học sinh chuẩn bị bài trước khi vào lớp sẽ dễ hiểu hơn,sẽ trả lời được các câu hỏi của thầy cô đặt ra, đồng thời tạo ra hứng thú hơn trong việc học.
- Khẳng định: Tự học là cách giúp người học sinh tự tìm hiểu lấy kiến thức. Qua đó, giúp chúng ta năng động hơn trong học tập. Ngoài ra việc tự học còn thể hiện năng lực tư duy sáng tạo, biết sắp xếp công việc có khoa học, làm chủ chính mình.
2.2.3. Cách làm kết bài
- Tinh thần tự học giúp con người nâng cao kiến thức, tự làm chủ lấy mình, tự đặt ra kế hoạch trong học tập.
- Tinh thần tự học rất cần cho tất cả mọi người.
- Mỗi học sinh cần đề ra cho mình biện pháp tự học.
3. Hướng dẫn cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí uống nước nhớ nguồn
Ngoài nghị luận về tinh thần tự học thì hiện nay nghị luận về tư tưởng đạo lí uống nước nhớ nguồn cũng thường xuyên xuất hiện trong đề thi. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo, lí này cụ thể như sau.
3.1. Cách làm mở bài
- Giới thiệu về câu tục ngữ “uống nước nhớ nguồn”.
- Khẳng định đây là truyền thống quý báu của dân tộc ta.
3.2. Cách làm thân bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí về uống nước nhớ nguồn
- Giải thích: (1) Uống nước theo nghĩa bóng là là kết quả của người khác, chỉ việc hưởng thụ mà không làm gì hết. Nguồn là nơi bắt nguồn của nguồn nước, chúng ta có thể hiểu từ dùng để thể hiện cho sự bắt nguồn của thành quả mà mình hưởng được. Như vậy, qua đó nhắc nhở chúng ta biết ơn những thành quả của thế hệ đi trước.
- Chứng minh: Trong cuộc sống các thành công và thành quả không có cái nào là không có nguồn gốc, không do sức lao động của con người tạo nên. Của cải có hôm nay là do cha mẹ tạo nên, đất nước trở nên giàu đẹp là do cha ông ta đã giữ gìn và xây dựng.
- Khẳng định: Lòng biết ơn là một đức tính tốt, ta cần phải có lòng biết ơn.
- Đánh giá: Chúng ta cần tự hào với lịch sử anh hùng và truyền thống văn hóa vẻ vang của dân tộc. Bên cạnh đó, cần bảo vệ và tích cực học tập, lao động góp phần xây dựng đất nước. Ngoài ra chúng ta cũng cần gìn giữ bản sắc, tinh hoa của dân tộc Việt Nam mình và tiếp thu một cách có chọn lọc tinh hoa văn hóa nước ngoài. Hơn thế, cuộc sống hôm nay cần tiết kiệm, tránh lãng phí thành quả cha ông để lại.
- Phê phán những biểu hiện đi ngược lại với đạo lí, sống vô ơn.
3.3. Cách làm kết bài văn nghị luận
- Nêu ý nghĩa của câu tục ngữ “uống nước nhớ nguồn”.
- Bài học kinh nghiệm rút ra từ câu tục ngữ.
- Liên hệ bản thân đã sống như thế nào.
Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí là một cách làm bài văn dễ gặp nhất. Mặc dù dạng đề này khá dễ đạt điểm trung bình, nhưng để có điểm số cao học sinh cần làm đủ ý, viết hay. Hy vọng với những gợi mở ở trên sẽ giúp các em hoàn thành bài thi của mình thật tốt nhé!
Đức Lộc